سیگما

نخستین مردمی که به سرزمین ایران پای نهادند آریائیان بودند ایشان به دو گروه عمده ی ماد ها و پارس ها تقسیم شدند(1) چون مادها با یکدیگر به اتحاد درآمدند دولتی به فرجام رسانیدند و طی چندی پارسیان توانستند دولت ایشان را از میان بردارند و سلسه های هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان را بنا نهند(2)؛ پژوهشها بر آن است که زنان ایران زمین از دوره ی مادها که نخستین ساکنان این دیار بودند دارای پوشش کامل می بودندکه شامل پیراهن بلند چین دار،شلوار تا مچ پا و چادر و شنلی به روی لباسها بوده است(3) که این چنین پوششی در ادوار مختلف حکومتی پارسها معمول می بوده است، می توان چنین اندیشید زنان ایرانی پیش و پس از برگزیده شدن زردشت به پیامبری پوششی کامل داشتند ،از متون تاریخی چنین برمی آید در تمام آن ادوار پوشانیدن موی سر و برتن داشتن جامه ی بلند و شلوار و چادر برای زنان رایج می بوده و اگر زنان در بیرون از خانه ظاهر می گشتند با چنین پوششی نمایان می شدند.

باور بر پوشش زنان در میان نجیب زادگان و اشراف هم به چشم می آید نمونه ی بارز آن هنگامی است که خشایارشا شاهنشاه هخامنشی در حالت مستی در بزم به همسر خود(وشی) که ملکه ی ایران می بوده دستور می دهد تا عریان شود تا همگان زیبایی های بدن او را ببینند ؛ وی امتناع می کند و از انجام فرمان شاهنشاه سرباز زد و به دلیل این سرپیچی به حکم دادوران عنوان (ملکه ی ایران) را از دست داد...نقل این داستان در عهد عتیق چنین می آید((....امر فرمود وشتی ملکه را با تاج ملوکانه به حضور شاهنشاه بیاورند تا زیبایی او را به خلایق و سروران نشان دهد؛ زیرا که نیکو منظر بود اما وشتی نخواست....(4))).

پوشش زنان پس از پیامبری زردشت

در زمان ساسانیان که پس از پیامبری زردشت است و دوره ی گسترش آئین و دستورات دین زردشتی است افزون بر چادر پوشش صورت نیز در میان زنان نجیب زادگان معمول می گردد . به استناد به گفته ی ویل دورانت پس از داریوش شاه زنان اشراف و نجیب زاده جرئت نداشتند جز در تخت روان روپوش دار از خانه برون آیند و هرگز به ایشان اجازه داده نمی شد که آشکارا با مردان آمد و شد کنند و زنان شوهر دار حق نداشتند هیچ مردی حتی پدر و برادرشان را ببینند. در نقشهایی که از دوران باستان بجای مانده است هیچ صورت زنی دیده نمی شود و نامی از ایشان نیامده است(5)تجلیات پوشش زن در ایران باستان گونه ای ایست که برخی از اندیشمندان و تمدن نگاران ایران را خواستگاه اصلی ترویج پوشش بر زنان در جهان معرفی نموده اند(6).

چون زردشت در ایران به پیامبری برگزیده شد و در ضمینه ی پوشش زنان در جامعه ی خویش کمبودی ندید با تائید حدود و کیفیت حجاب رایج آن دوران کوشید با پندهای خود ریشه های درونی حجاب را تعمیق و مستحکم نماید و عامل درون را ضامن اجرا و پشتوانه ی استمرار و استواری حجاب معمول قرار دهد.

البته در آئین زردشت لباس با کیفیت خاصی برای حجاب زنان واجب نشده است بلکه لباس رایج آن زمان که شامل لباس بلند،شلوار و سرپوش مورد تقدیر و تنفیذ قرار گرفته است هر چند استفاده از (سِدرِه و کُشتی)(لباس مذهبی زردشتیان)توصیه شده است(7)البته بر هر زن و مرد زردشتی واجب است هنگام مراسم عبادی و نیایش سر خود را بپوشانند و پوشش زنان باید چنان باشد که هیچ یک از موههای سرش بیرون نباشد(8). در خورده اوستا به صورت صریح آمده است ((...همگان نامی از تو برمی گوییم و همگان سر خود را می پوشیم و بر دادار هورمزد نماز می گذاریم...(9))).

براساس آموزههای دینی زردشتی یک زردشتی مومن باید از نگاه ناپاک به زنان دوری جوید و حتی از به کارگیری چنین مردانی خودداری نماید ؛ در اندرز (آذربادمار اسپند) آمده است:((مرد نگاه ناپاک را به معاونت خود قبول نکن(10))).

پوشش موی سر و داشتن نقاب بر چهره پس از سقوط ساسانیان نیز ادامه داشت؛ نمونه ی بارز آن را در این روایت تاریخی می توان دید : پس از فتح ایران به دست اعراب هنگامی که سه تن از دختران یزدگرد سوم شاه انشاه ایران را نزد خلیفه ی دوم مسلمانان (عمربن خطاب) آوردند شاهدختان ایرانی همچنان با نقاب صورت خود را پوشانیده بودند،عمر دستور داد تا نقاب از صورت ایشان بگیرند تا خریداران پس از نگاه پول بیشتری مبذول دارند،دوشیزگان ایرانی خودداری کردند و به سینه ی مامور اجرای حکم عمر بن خطاب مشت زده و آنان را از خود دور کردند عمر بن خطاب برآشفت اما علی بن ابی طالب ، عمر بن خطاب را به مدارا و تکریم آنان سفارش نمود(11).

زنان طبقات اشراف در ایران ساسانی صورت خود را می پوشانیدند و گیسوان خود را پنهان می کردند (12) و این سنت ابتدا در فرهنگ مردمان ایران می بوده و بعد این فرهنگ توسط دین زردشتی مورد تائید قرار می گیرد.

گونه های پوشش در آئین زردشتی

با توجه به آنچه که پرداختیم می توان یک تقسیم بندی از مباحث ارئه داد و پوشش را در آئین زردشتی را به دو پوشش رفتاری و گفتاری تبین نمود.

پوشش رفتاری: آنگونه که متون تاریخی باد کردند در تمام دوران ایران پبش از اسلام و ایران زردشتی پوشانیدن موی سر و داشتن لباس بلند،شلوار و چادر امری رایچ می بوده و اگر زنان در محیط بیرون از خانه حضور می یافتند با محدودیتهای پوششی و رفتاری با مردان مبادرت داشتند(13).

پوشش گفتاری و اجتماعی: زنان طبقات بالا و نجیب زاده می بایست با تخت روان پوشیده در جامعه حضور یابند و هرگز مجاز نبودند با مردان رفت و آمد نمایند یا گفت و گو داشته باشند و حتی زنان پس از ازدواج اجازه نداشتند با هیچ مردی حتی پدر و برادرشان را ببینند(14).

پوشش و محدودیت لباسی در آئین یهود

تمامی محققان از پوشش سخت زنان در آئین یهود سخن گفته اند(15)ویل دورانت می گوید:

گفت و گوی علنی میان مردان و زنان حتی اگر زن و شوهر باشند توسط فقهای دین یهود منع است...دختران را به مدرسه نمی فرستادند کسب اندکی علم را کفایت می دانستند و علم اندوزی بسیار را برای زنان چیز خطرناک می پنداشتند با این همه تدریس خصوصی برای زنان مجاز بود(16).

نپوشیدن موی سر خلافی بود که مرتکب آن را مستوجب طلاق می ساخت(17).زندگی جنسی ایشان علیرغم تعدد زوجات برای مردان،به شکل شایان توجه منزه از خطا بود. زنان ایشان دوشیزگانی محجوب،فداکار،مادرانی بسیار زا و امین بودند و از آنجایی که زود ازدواج می کردند فحشا به حداقل می رسید(18)

تورات تشبیه مرد و زن را به یکدیگر منع نموده و می گوید:لباس مرد بر زن و لباس زن بر مرد را نپوشانیدزیرا هرکه این کند مکروه خداوند توست(19). خداوند می گوید:

"...چون دختران صهیون متکبرند و با گردن افراشته و ناز راه می روند و به پای خود خلخال هایشان را به صدا در می آورند*بنابراین خداوند فرق سر دختران صیهون را تاس خواهد نمود*و در آن روز خداوند زینت خلخالها و پیشانی بندها و هلالها را دور خواهد کرد*گوشوارها و دسبندها و روبندها را*و دستارها و زنجیرها و کمربندها و عطردانها را*انگشترها و حلقه ی بینی را*رداها و شال ها و کیسه ها را*و آیینه و کتان نازک و عمامه ها وبرقع ها را*و واقع می شود که عوض عطریات عفونت خواهد شد و به عوض کمربند ریسمان و به عوض موههای بافته تاسی و به عوض سینه بند زنار و به عوض زیبایی سوختگی خواهد بود*" (20).

 افزون بر این در کتاب مقدس وجوب پوشاندن موی سر(21)لزوم پرهیز از زنان فریبکار و بیگانه(22)نهی از لمس و تماس(23)و واژه ی چادر(24)نقاب(25)برقع(26)آمده است. برای مثال در میشنه تورات از جمله مواردی که مرد ملزم بر تهیه آن برای زن خود است پوشش سر است. در احکام تلموت اگر رفتار زن فضیحت آمیز باشد شوهر حق دارد او را بدون پرداخت مهریه طلاق دهد و زنانی که در موارد زیر به رفتار و کردارشان اشاره می شود ازدواجشان باطل است و مهریه به ایشان تعلق نمی گیرد؛زنی که از اجرای قوانین دین یهود خودداری کند برای مثال بدون پوشیدن موی سر خود به میان مردان می رود ،در کوچه بازار پشم می ریسد و با هر مردی از روی سبک سری به گفت و گوی می نشیند و یا زنی که در حضور شوهر خود به والدین او دشنام می دهد و یا زنی که در خانه ی خود با شوهرش با آواز بلند در مورد امور زنا شویی صحبت می کند و همسایگان می شنوند که وی چه می گوید(27).زن عاقله خانه ی خود را بنا می نماید اما زن ابله آن را با دست خود ویران می نماید(28).

جدا بودن محل عبادت زنان و مردان در کنیسه ، ناشایسته شمردن اشعاری که در مدح زیبایی زنان سروده شده باشد و ایراد خطابه توسط زنان از پشت پرده همگی بیانگر کیفیت شدید و سختگیرانه ی پوشش و محدودیت پوششی و رفتاری زنان نزد یهودیان بوده است و مصداق این نظر می توان ممنوعیت زن در فعالیتهای اجتماعی و مجاز نبودن زن به پذیرش شغلهای اجرایی و قضایی نزد باورهای دینی یهودی است(29).

محدودیت پوشش برای زنان یهودی توسط پیامبران یهود و بزرگان بنی اسرائیل در تورات کنونی و تلموت کاملا مشهود است بگونه ای که رعایت نکردن محدودیت های پوششی اجباری برای زنان یکی از عوامل نزول عذاب الهی بر بنی اسرائیل دانسته شده است .زن نیکو سرشت عزت را نگاه می دارد مثل نیرو مندان که اموال را محافظت می نمایند(30)در بخش ناشیم از کتاب میشنه نوشته ی ابن میمون چنین آمده است که مرد لازم است لباسی برای پوشش سر و پیشانی و حتی چشم زن تهیه نماید .

گونه های محدودیت پوششی زنان در تفکر دین یهود

با توجه به آنچه گذشت می توان گونه هایی از حجاب را چنین اقتباس کرد:

1:حجاب پوششی: مطابق مبنای حجاب در شریعت یهود کاربرد واژه ی چادر و برقع که به معنای روپوش صورت است کیفیت پوشش زنان یهودی را نشان می دهد و بر لزوم پوشانیدن سر از نامحرمان و پرهیز از هرگونه آرایش برای دیگر مردها تاکید می دارد.(31)

2:حجاب رفتاری: مطابق آئین یهود خداوند دختران متکبری که با گردن افراشته و غمزه ی چشم راه می روند و در پاهایشان خلخالهایشان به صدا در می آید فرق سرشان در آخرت به دستور خدا تاس خواهد شد و اگر از آرایش و عطر استفاده کنند به عوض عطریات عفونت و به عوض کمربند ریسمان و به عوض موهای بافته تاسی و به عوض سینه بند زنار و به عوض زیبایی سوختگی نصیبشان خواهد شد(32)

3:حجاب گفتاری: در دین یهود شواهدی در دست است که رعایت پوشش و حجاب گفتاری را نیز تاکید می کند در گنجینه ی تلمود نقل شده است : زنی که از اجرای قوانین دینی یهود سرباز زند برای مثال باهر مردی از روی سبک سری به گفت و گو پردازد ،زنی که در حضور شوهر خود به والدین او دشنام دهد و در خانه با شوهر خود با صدای بلند در امور زناشویی صحبت کند چنان که همسایگان بشنوند که چه می گوید شوهر حق دارد او را بدون پرداخت مهریه طلاق دهد(33) زن ممتاز برای شوهرش تاج است(34).

نتیجه گیری

با برسی این دو دین برزگ در مشرق و ریشه های تاریخی فرهنگ در گستره ی شرق مخصوصا خاور میانه به این نتیجه می رسیم که مردسالاری در نوع بسیار زیاد خود جلوه گری می کند و کار تا جایی پیش می رود که مردان در پوشش نیمی از جمعیت جامعه مداخله می نمایند و نظرات خود را بر ایشان تحمیل می کنند و اگر پوشش زنان بر وقف تمایلات فرهنگی ایشان نباشد زنان از حقوق اولیه خود نیز محروم می شوند و محدودیت پوششی زنان تنها در لباس نیست بلکه این محدودیت یا پوشش یا حجاب در رفتار و گفتار ایشان نیز باید ساری و جاری گردد یعنی مردان جامعه جز تکلیف زنان به محدودیت در پوشش به محدود کردن ایشان در گفتار و رفتار نیز می پردازند و در حضور زنان در جامعه نیز با شرایط خاص موافقت می نمایند و این گرفتن حقوق زنان ریشه در تاریخ و فرهنگ ملتهای خاورمیانه و شرق دارد که بعدها دستورات ادیان شرقی چون زردشتی و یهودی بر این رفتار مهر تائید زده است .

پی نوشتها .........................................................................

1.       دوشین گیمن،دین ایران باستان،ص22،1357

2.       مری بویس،تاریخ کیش زرتشت ،ج 2 ،ص31،1375

3.       جلیل ضیاءپور،پوشاک باستانی ایرانیان از کهنترین زمان،،صص 17،26

4.       عهد عتیق،کتاب استر،باب اول ،آیه ی 10

5.       ویل دورانت،تاریخ تمدن،ترجمه ی اخمد آرام و دیگران،ج1،ص552

6.       برتاند راسل،زناشویی و اخلاق،ص135

7.       موبد موبدان ،رستم شهرزادی،دین و دانش

8.       مهرانگیزی،شهرزاد،مجموعه قوانین زرتشت،ص 65

9.       اوستا،م:هاشم رضی بخش هشتم،خرده اوستا،آفرینگان،همان،ص 403

10.    سالنمای 1372،چاپ انجمن زرتشتیان،ص 10

11.    وشنوه ای،حجاب در اسلام،ص 59

12.    زهره سادات موسوی ،عفاف و حجاب در ادیان الهی،ص 39

13.    فریدون پور بهمن،پوشاک در ایرانیان باستان، ص 76

14.    ویل دورانت ،تاریخ تمدن،ج1،ص552

15.    عبدالرسول عبذاحسن الغفار،المراه المعاصره،ص 40

16.    ویل دورانت ،تاریخ تمدن،ج 12،ص66

17.    همان،ج 2،ص62

18.    همان،ص63

19.    عهدعتیق،سفر توریه مثنی،باب 22،فقره ی 5

20.    تورات،کتاب اشعیا نبی،باب سوم،فقره ی 16-26

21.    عهد عتیق،سفر اعداد،باب 5،فقره ی 18

22.    همان کتاب،روث،باب دوم،فقره ی 8 – 10

23.    همان،کتاب امثال سلیمان نبی،باب ششم،فقره ی 1-10و20-26

24.    همان باب سوم،فقره ی 15

25.    همان

26.    همان،کتاب سرود سلیمان،باب چهار ،فقره ی 1

27.    کهن ابراهام،گنجینه ای از تلمود،امیرفریدون گرگانی ،ص186

28.    عهد عتیق،کتاب امثال سلیمان نبی،باب 11،فقره ی 17

29.    سالتز آدین اشتاین،سیری در تلمود،ترجمه ی باقر طالبی دارابی،ص 205

30.    عهد عتیق،کتاب امثال سلیمان نبی،باب 11،فقره ی 17

31.    عهد عتیق،سفرپیدایش،باب 38،فقره ی 15

32.    تورات ،کتاب اشعیا نبی،باب سوم،فقره ی 16-26

33.    ابراهام کهن،گنجینه ای از تلود،ص186

34.   عهد عتیق،کتاب امثال سلیمان نبی،باب 12 ،فقره ی 28

منابع

1.       اوستا،ترجمه ی هاشم رضی، فروهر،تهران، 1374

2.       عهد عتیق و عهد جدید،ترجمه ی فاضل خان همدانی،تهران،اساطیر،1380

3.       عهد عتیق،انجمن کتاب مقدس،1981م.

4.       گرگانی،امیرفریدون،گنجینه ای از تلمود،ابراهام کهن،تهران،اساطیر،1382

5.       طالبی دارابی،باقر،سیری در تلمود،قم،مرکز مطالعات ادیان و مذاهب،آدین اشتاین سالتز،1383

6.       آموزگار ،ژاله و تفضیلی ،احمد؛اسطوره ی زندگی زردشت،تهران،چشمه،1375

7.       پوربهمن،فریدون،پوشاک در ایران باستان،ضیاءسیکارودی هاجر؛امیرکبیر،1386

8.       راسل برتاند،زناشویی و اخلاق ،مهدی افشار،بی جا،کاویان،1381

9.       دوشن گیمن،دین ایران باستان،رویا منجم،تهران،فکر روز،1375

10.    شهرزادی مهرانگیز، سالنمای،تهران،چاپ انجمن زرتشتیان،1372

11.    شهرزادی مهرانگیز،مجموعه سخنرانی های موبد موبدان رستم شهرزادی،بی جا،بی نا،1380

12.    ضیاپور،جلیل،پوشاک باستانی ایرانیان از کهنترین زمان،تهران،هنرهای زیبای کشور،بی تا

13.    عبدالرسول عبدالحسن الغفار،المراه المعاصره،ج سوم،بی جا،بی نا، بی تا

14.    مری بویس،تاریخ کیش زرتشت،همایون صنعتی زاده،تهران،توس،1375

15.    موسوی،زهراالسادات،عفاف و حجاب در ادیان الهی،گنجینه ی فرهنگ،بی جا،بی نا،1381

16.    ویل دورانت،تاریخ تمدن،احمد آرام و دیگران،چ سوم،تهران،انتشارات آموزش انقلاب اسلامی،1367